Tym razem nadszedł czas na postanowienie perfekcyjnego (i sprawiedliwego) przygotowywania wycen udziałów kapitałowych w spółkach cywilnych i osobowych w postępowaniach działowych.
Cóż to są postępowania działowe?
Dla spółki cywilnej postępowania działowe to procesy rozliczeń wynikające z:
- wystąpienia wspólnika ze spółki - art. 869 Kodeksu Cywilnego (dalej „KC”), oraz
- wypowiedzenia udziału przez wierzyciela osobistego wspólnika spółki - art. 870 KC.
Dla spółek osobowych – jawnych, partnerskich, komandytowych oraz komandytowo-akcyjnych – sprawy działowe obejmują procesy rozliczeń dotyczące:
- śmierci wspólnika lub ogłoszenia jego upadłości - art. 58 i 59 Kodeksu Spółek Handlowych (dalej „KSH”),
- wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika art. 58, 59, 61 i 62 KSH, oraz
- prawomocnego orzeczenia sądu o wyłączeniu wspólnika ze spółki – łącznie art. 58, 59 i 63 KSH.
Przywołane artykuły KSH dotyczą bezpośrednio spółki jawnej; zastosowanie dla spółek partnerskich, komandytowych oraz komandytowo-akcyjnych wynika z odwołań do uregulowań dla spółki jawnej - art. 89, 103, 126 i 149 KSH.
Mechanizm rozliczenia wartości udziału kapitałowego w spółce cywilnej jest relatywnie prosty:
- wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia;
- dodatkowo, wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki (art. 871 KC).
Dla spółek osobowych wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego albo jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki, zaś rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze (art. 65 KSH).
Faktycznie, mimo użytego innego słownictwa, w mojej ocenie, oba mechanizmy są tożsame.
Po tym krótkim wstępie formalnym czas na 7 wskazówek ułatwiających pracę specjaliście przy wycenach w postępowaniach działowych. Poniżej jedynie dla celu skrócenia i uproszczenia opisu wskazuję, że spółka cywilna posiada majątek; gwoli jasności, faktycznie w spółce cywilnej majątek stanowi współwłasność łączną jej wspólników.
1. Określenie daty rozliczenia
Określ na jaką datę ma być przeprowadzone rozliczenie wspólnika występującego.
Dla spółki cywilnej, jeżeli została ona zawarta na czas nieoznaczony, wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego – czyli koniec roku będzie datą rozliczenia. Jednocześnie, jeżeli zachodzi ważny powód, wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, nawet w sytuacji gdy spółka była zawarta na czas oznaczony – wtedy datą rozliczenia będzie dzień złożenia wypowiedzenia (art. 869 KC). Dodatkowo, wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce z trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia, niezależnie od tego czy spółka została zawarta na czas oznaczony czy też nieoznaczony – koniec okresu wypowiedzenia będzie determinować datę rozliczenia (art. 870 KC).
W przypadku spółek osobowych dniem rozliczenia będzie (art. 65 KSH):
- w przypadku wypowiedzenia złożonego przez wspólnika – ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia;
- w przypadku śmierci wspólnika lub ogłoszenia jego upadłości – dzień śmierci albo dzień ogłoszenia upadłości;
- w przypadku wyłączenia wspólnika na mocy prawomocnego orzeczenia sądu – dzień wniesienia pozwu.
2. Określenie udziału w zyskach i stratach
Określ udziały w zyskach i stratach wspólnika występującego. Przenalizuj pierwotną umowę spółki oraz wszystkie jej zmiany.
Pamiętaj, że:
- udział procentowy w zyskach może nie być równy udziałowi w stratach,
- wspólnik może być wyłączony z partycypowania w stratach,
- udziały procentowe w zyskach i stratach mogą ulegać zmianie zgodnie z zmianami w umowie spółki.
3. Zidentyfikowanie aktywów i zobowiązań
Zidentyfikuj wszystkie aktywa i zobowiązania spółki na datę rozliczenia. Miej na uwadze, że spółka może nie prowadzić pełnej rachunkowości i nigdy nie przygotowywała wcześniej bilansu.
Poniżej podstawowa lista czynności przy procesie identyfikacji:
- Rozważ zidentyfikowanie wartości niematerialnych i prawnych takich jak znak firmowy, znaki produktowe, bazy danych, relacje z klientami, itd.
- Zdobądź rejestr środków trwałych; zestawienie wyposażenia oraz listę pozycji leasingowanych (pozycje leasingowane z dużą dozą prawdopodobieństwa nie będą w rejestrze).
- Określ listę zapasów.
- Zidentyfikuj należności i zobowiązania na dzień rozliczenia, w tym z tytułu podatków i ZUS – pomocne w identyfikacji może być dokonanie analizy płatności z wyciągów bankowych z okresów poprzedzających dzień rozliczenia i bezpośrednio następujących po nim. Jeżeli spółka wynajmuje powierzchnie biurowe i/lub magazynowe sprawdź czy zapłaciła kaucję – jeżeli tak, to mamy należność.
- Zdobądź listę wszystkich wyciągów bankowych, w tym też tych dotyczących produktów kredytowych.
- Zorientuj się, czy są środki pieniężne w kasie.
- Zdobądź wszystkie umowy i) kredytów bankowych, ii) pożyczek udzielonych/zaciągniętych, iii) leasingowe, iv) faktoringowe, itd.
- Dowiedz się w jaki sposób spółka płaci pracownikom i czy mogą istnieć zobowiązania wobec nich.
- Zorientuj się czy mogą istnieć rozliczenia międzyokresowe czynne i bierne.
- Zbadaj w jaki sposób są prowadzone rozliczenia ze wspólnikami – generalnie istnieją dwie metody: 1) wszystkie przepływy pomiędzy spółką a wspólnikiem są księgowane na jego koncie udziału kapitałowego; 2) na koncie udziału kapitałowego wspólnika są księgowane jedynie wkład początkowy, zyski/straty spółki, zyski wypłacone/straty pokryte, zaś na oddzielnym koncie rozrachunkowym są księgowane inne rozliczenia ze wspólnikiem (np. zapłacone składki zus, pobrane zaliczki, itp.).
Oczywiście, rozważ też inne stosowne czynności identyfikujące aktywa i zobowiązania.
Finalnie, przygotuj listę wszystkich zidentyfikowanych aktywów i zobowiązań.
4. Oszacowanie wartości aktywów i zobowiązań
Podejmij stosowne działania w celu oszacowania wartości zidentyfikowanych aktywów i zobowiązań. Wprawdzie KC nie wypowiada się na temat standardu wartości, zaś KSH używa terminu wartość zbywcza, to rozsądnym jest przyjąć, że Twoje prace powinny iść w kierunku oszacowania godziwej wartości rynkowej / wartości godziwej poszczególnych aktywów i zobowiązań.
W szczególności:
- oszacuj zidentyfikowane pozycje wartości niematerialnych i prawnych,
- w odniesieniu do nieruchomości, maszyn i urządzeń, pozycji leasingowanych oraz wyposażenia rozważ zlecenie oszacowania wartości rzeczoznawcy majątkowemu i specjalistom pokrewnym,
- dla produktów gotowych i towarów zdobądź cenniki i zorientuj się, jakie potencjalnie upusty cenowe spółka stosuje; alternatywnie zorientuj się, z jaką marżą brutto produkty gotowe oraz towary są sprzedawane i w ten sposób oszacuj godziwą wartość rynkową,
- oszacuj zobowiązania finansowe z tytułu umów leasingowych.
Miej na uwadze, że dla spółek osobowych KSH zakłada, że wspólnik występujący albo spadkobierca wspólnika uczestniczą w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych. W konsekwencji, sposób oszacowania wartości poszczególnych aktywów nie powinien obejmować przyszłych zysków i strat, które i tak zostaną rozliczone po wystąpieniu wspólnika.
5. Wyliczenie wartości udziału kapitałowego wspólnika występującego
Dokonaj wyliczenia majątku netto spółki jako różnica sumy oszacowanych wartości aktywów oraz sumy oszacowanych wartości zobowiązań.
W sytuacji gdy wartość wkładu początkowego wspólnika w relacji do sumy wartości wkładów wszystkich wspólników jest zgodna z jego udziałem procentowym w zyskach i stratach, możesz bezpośrednio przemnożyć wartość majątku netto spółki przez ten udział procentowy wspólnika i uzyskasz wartość jego udziału kapitałowego.
W przeciwnej sytuacji, wyliczenie powinieneś podzielić na dwa kroki:
- wylicz różnicę pomiędzy oszacowaną wartością majątku netto a sumą wartości wszystkich wkładów początkowych wspólników,
- wylicz wartość udziału kapitałowego wspólnika jako sumę i) iloczynu powyżej wyliczonej różnicy i procentowego udziału w zyskach i stratach wspólnika, ii) wartości jego wkładu początkowego.
Przykładowo, jeżeli:
- wkład początkowy wspólnika występującego wynosi 400 tys. PLN,
- suma wkładów wszystkich wspólników jest równa 1 000 tys. PLN,
- udział w zyskach i stratach wspólnika występującego wynosi 30%,
- oszacowana wartość majątku netto jest na poziomie 3 000 tys. PLN,
to wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego wynosi 1 000 tys. PLN (400 + 30% x (3 000 - 1 000)).
W przypadku zmian umownych procentowej stawki udziału w zyskach i stratach spółki, jaki i też w sytuacji różnych stawek procentowych dla udziału w zyskach i dla udziału w stratach, rozważ dokonanie odpowiedniej korekty.
6. Sprawdzenie
Dokonaj sprawdzenia swoich obliczeń. W szczególności miej na względzie, że różnica pomiędzy oszacowaną wartością majątku netto spółki a sumą wszystkich wkładów wspólników powinna się uzgadniać do sumy:
- zysków niewypłaconych wspólnikom i/lub strat niepokrytych przez wspólników,
- różnicy pomiędzy oszacowanymi wartościami aktywów a ich wartościami księgowymi/podatkowymi.
Podejmij stosowne działania aby przeprowadzić to uzgodnienie.
7. Potencjalna korekta wartości udziału kapitałowego wspólnika
W przypadku, gdyby wcześniejsze wypłaty na rzecz występującego wspólnika w relacji do sumy wszystkich wypłat dla wspólników nie były zgodne z jego udziałem procentowym w zyskach i stratach, rozważ zastosowanie odpowiedniej korekty. Przykładowo, jeżeli wspólnik występujący ma 20% udział w zyskach i stratach; ze spółki otrzymał 300 tys. PLN wypłat z zysków, podczas gdy wszystkie wypłaty dla wspólników były na poziomie 1 200 tys. PLN, to wartość jego udziału kapitałowego powinna być pomniejszona o 60 tys. PLN (300 – 20% x 1 200).
Niech Moc perfekcyjnej i sprawiedliwej wyceny w postępowaniach działowych będzie z Wami…
